Petrol Fiyatlarını Etkileyen Faktörler

Petrol, hem enerji olarak, hem de birçok farklı sanayi dalında hammadde olarak kullanılır. Dünyanın temel enerji kaynaklarındandır ve enerji tüketimi içerisinde birinci sırada yer alır.

Petrolün önemi son senelerde  sanayide gerçekleşen gelişmelerle artmış ve ulaşım sektörünün yaygınlaşmasıyla çok önemli bir enerji kaynağı haline gelmiştir. Dünyadaki petrol tüketiminin %60’dan fazlası ulaşım sektöründe gerçekleşmektedir. Ayrıca dünyada giderek artan enerji ihtiyacı petrolün önemini daha da artırmaya devam ediyor. Ancak alternatif enerji kaynaklarının tüketim içindeki paylarının artmasına rağmen petrol halen toplam enerji ihtiyacının %40’ını karşılıyor. Bundan dolayı ki petrolun fiyatı  yatırımcılara ve ülke ekonomilerinde büyük önem taşımaktadır.

Bu yazımızda da petrol fiyatlarının bu denli değişken olmasının nedenlerini açıklamaya çalışacağız.

1-       Arz ve Talep Koşulları

2-      Jeopolitik durum

3-      OPEC

4-      Stoklar.

5- Global Büyüme

Arz ve Talep Koşulları

Ekonomide bir etkenin fiyatının belirlenmesinde en önemli faktör arz- talep dengesidir. Arz ve talep piyasa denge fiyatını belirler. Petrol arz ve talebini etkiliyen birçok unsur bulunmaktadır. Talep artışı, arzın talep karşısında yetersiz kalması, rezervlerin sınırlı olması, rezervlerin büyük çoğunluğunun OPEC üyesi ülkelerin kontrolünde olması ve gelecekte üretimin talebi karşılamada yetersiz kalacağı gibi beklentiler petrol fiyatlarını etkilemekte ve petrol piyasası diğer piyasalardan ayrıştırmaktadır.

Petrol arz esnekliği düşük bir üründür. Dünyadaki petrol arz ve talebindeki değişiklikler genelde uzun sürede gerçekleşen durumlardır. Petrolün çıkartılmasından tüketiciye ulaşmasına kadar geçen süreç oldukça uzun ve maliyetlidir bu nedenle kısa vadede talep artışına rastlansa da, talep artışı karşısında arz hemen değişmez. Talepteki değişiklik öncelikle stoklardaki ürünlerden karşılanmaya çalışılır.

Jeopolitik Durum

Petrol kaynaklarının bölgesel dağılımı dünya üzerinde büyük farklılık göstermektedir. Dünyadaki petrol rezervleri belli bölgelerde aşırı yoğunluk göstermektedir. Siyasi coğrafyanın devletlere sağladığı avantaj ve dezavantajları ifade eden ‘’Jeopolitik’’ kavramı petrol fiyatlarını etkileyen bir diğer önemli faktördür.  Bir ülkede yapılacak petrol üretimi jeopolitik istikrarla yakından ilişkilidir. Petrol üretimi gerçekleştiren ülkelerde görülen siyasi belirsizlik, savaş, terör gibi sebepler arzı düşürücü etkiye sahip olduğundan, fiyatları artırıcı etki yaratmaktadır.

Opec

OPEC (Petrol ihraç eden ülkeler birliği)   Dünya petrol rezervlerinin %75 ini ellerinde bulunduran 12 ülkenin oluşturduğu birliktir. OPEC 1960’ta Bağdat’ta kuruldu.  OPEC ’in amacı petrol ihracatçısı ülkeler arasında petrol politikalarında ortak fikir sağlamak ve birlik üye ülkelerin çıkarlarını korumaktır. OPEC’in politikalarının petrol fiyatları üzerindeki belirleyiciliği son dönemde azalmıştır. Ortak aldığı kararlara bile bazı üye ülkelerin bile uymadığı görülebiliyor. Düşen fiyatlara rağmen,  üretimde kısıtlamaya gitmeme konusundaki tavrı uzmanlar tarafından OPEC’in petrol fiyatlarını belirleme gücünün zayıflaması olarak yorumlanmaktadır.

Stoklar

Stoklar petrol fiyatlarını etkileyen önemli etkenlerden biridir. Arzda beklenmeyen gelişmelerden kaynaklı azalma yaşandığında petrol ihtiyacı stoklardan karşılanır. Petrol ihraç ve ithal eden ülkelerin stoklarındaki değişiklik kısa vadede petrol fiyatlarını etkileyen önemli bir unsurdur. OECD ülkelerindeki petrol stokları arttığında, OPEC petrol üretimini düşürerek stokların artmasını engeller ve fiyatların belirli bir seviyenin altına düşmesine izin vermez. Enerji Ajansı’nın (IEA)  açıkladığı verilere göre 2014’ün ekim ayında OECD ülkelerindeki petrol stokları son 5 yılın stok ortalamasıyla aynı düzeydedir. Stoklardaki artış petrol fiyatları üzerinde düşüş baskısı yaratmaktadır.

Global Büyüme

Petrol fiyatlarının belirlenmesinde global piyasalardaki ekonomik değişikliklerde oldukça önemli yere sahiptir. Global piyasalarda düşük büyüme hızı ve mali riskler son zamanlarda dünyadaki artan jeopolitik riske rağmen petrol fiyatlarında yaşanan düşüşün önemli nedenlerinden biridir.

Aykal Ortakçı

Finansal Analist