Borsalar, deniz ticaretinin yaygınlaşmaya başladığı liman kentlerinde hisse senetlerinin el değiştirmeye başlaması ile kurulmaya başlamıştır. Hisse senetleri ile borsaların birlikte anılmasının nedeni de bu yüzdendir. Ticaretin yaygınlaşması ile hisse senetlerinin el değiştirmesinde işlem hacminin artış göstermesi ile işlemlerin yapılması için borsa binalarına gereklilik artmıştır ve Belçika’nın Anvers kentinde ilk borsa kurulmuştur.
Sermaye piyasaları birincil ve ikincil piyasalardan oluşmaktadır. Birincil piyasalar kısaca, hisse senetlerinin ihraç edilmesini kapsarken, ikincil piyasalar piyasalarda yeni ihraç edilmiş hisse senetlerinin alım – satım işlemlerini kapsamaktadır. İkincil piyasaların alım – satım işlemlerini kapsamasından dolayı da sermaye piyasalarından ayrılmıştır ve menkul kıymet piyasaları oluşmuştur. Borsalar da ikincil piyasalardır. Borsa tanımı ise ticaret konu olan malların alım – satım işlemlerinin yapıldığı kurumsal ve örgütlenmiş piyasalardır. Borsaların kurumsal kimliği kendine özgü özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Piyasa kimliklerini ise; alım – satım işlemlerinin yapıldığı pazarlar olmalarından dolayı almışlardır.
Borsa türleri hakkında en genel bilgiler sizlerle:
Borsa Türleri Neye Göre Ayrılır?
Borsalar yapılan alım – satım işlemlerinin vade sürelerine ve teslim sürelerine göre vadeli ve vadesiz olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Vadesiz işlemlerde alım – satım işlemlerinin gerçekleştiği malın değeri güncel fiyat üzerindendir. Alım – satımı gerçekleşen malın ve kıymetli evrakın teslimi 2 iş günü içerisinde gerçekleşir. Vadeli işlemler de ise sözleşmeler söz konusudur ve sözleşmelerde malın veya kıymetli evrakın satışının yapılacağı zaman ile fiyat belirtilmektedir. Bunlara vadeli işlem sözleşmesi denilmektedir ve alıcı – satıcı arasında anlaşıldığı niteliğini taşımaktadır. Alıcı ve satıcı tarafından belirlenen bir tarihte malın teslimatı belirlenen fiyattan gerçekleşmektedir.
Vadeli işlemlerin 3 temel amacı vardır:
- Riskten korunma (hedging)
- Spekülasyon amaçlı kar elde etmek,
- Arbitraj amaçlı.
Ülkemizde vadeli işlemler Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası’nda (VOB) yapılmaktadır. VOB’da vadeli buğday sözleşmeleri ile vadeli pamuk sözleşmeleri işlem görmektedir. Bunun dışında İstanbul Altın Borsası’nda altın, gümüş ve platin ile vadeli işlemler yapılmaktadır. Bu iki kurum 5 Nisan 2013 tarihinde İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) ile birlikte tek çatıda Borsa İstanbul adı altında birleşmiştir. Vadeli alım – satım işlemler ülkelere göre değişiklikler göstermektedir.
Vadeli işlem sözleşmeleri hazırlanma aşamasında;
- Forward Sözleşmeleri,
- Futures Sözleşmeleri,
- Opsiyon Sözleşmeleri olarak 3’e ayrılmaktadır.
Forward sözleşmelerinde ileriki bir tarihte gerçekleşecek olan teslimat işlemleri için kullanılmaktadır. Borsalarda işlem gören hisse senetleri, ticari mallar ve değerli evraklar önceden belirlenmiş olan bir tarihte satışa sunulmaktadır. Forward sözleşmeleri (alivre), satışı yapan kişinin belirli bir malı veya kıymetli evrakı ileriki bir tarihte, sözleşme gününde anlaşılan fiyattan alımı yapan kişiye teslim etmesini belirten sözleşmedir. Sözleşme şartları alıcı ve satıcı arasında karşılıklı olarak belirlenmektedir. Forward sözleşmeleri genel olarak Futures sözleşmeleri ile karıştırılmaktadır. Ama Futures sözleşmeleri ile karşılaştırıldıklarında Forward sözleşmelerinin standardize olmadıkları görülür.
Vadeli işlem sözleşmeleri genel olarak Futures sözleşmelerini ifade etmektedir. Bu sözleşmeler genel olarak organize olmuş piyasalarda işlem görmektedir. Gerçekleşen işlemlerin sonucunda ise vade, sözleşme büyüklüğü, teminat oranları, fiyat adımları gibi işlem kriterleri borsalarda belirlenmektedir. Futures sözleşmeleri standartlaştırılmıştır ve bunun en önemli nedeni piyasanın likiditesidir. Futures sözleşmeleri taraflara gelecekte bir tarihte belirlenen bir fiyattan, miktardan ve kaliteden yatırım aracının bugünden alım – satımının yapılması yükümlülüğünü veren sözleşmelerdir.
Vadeli işlemlerin en temel fonksiyonu ise; gelecekte meydana gelebilecek olumsuz fiyat dalgalanmaları karşısında yatırımcının riskten korunmasına imkan sağlamaktır. Yani yatırımcının riskten korunmak için riski daha kolay yönetebilecek olanlara transferini gerçekleştirmektir. Belirli bir malın veya kıymetli evrakın belirli bir tarihte veya belirli bir süre içerisinde önceden belirlenen bir fiyattan satma veya satın alma hakkı veren sözleşmelerdir. Opsiyon sözleşmelerini vadeli işlemlerden ayıran özelliği ise alma veya satma hakkının kullanılıp kullanılmama hakkının olmasıdır.
Borsalar İş Kollarına Göre Nasıl Ayrılır?
- Döviz işlemlerinin yapıldığı döviz borsaları,
- Emtia işlemlerinin yapıldığı emtia borsaları,
- Menkul kıymetlerin alınıp satıldığı menkul kıymet borsaları,
- Ticaret borsaları,
- Özel ürün borsaları (altın borsası, pamuk borsası gibi),
- Türev araçların işlem gördüğü vadeli işlem borsaları olarak da ayrılmaktadır.
Yüksek işlem hacimleri nedeniyle borsaların birbirinden ayrılmış olmaları ve her birinin ayrı bir kurumsal varlığının olması söz konusudur. Ülkemizde bulunan emtia borsaları Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) çatısı altında yapılmaktadır ve TOBB yönetmeliğine göre işlem gören 130’u aşkın emtia borsası bulunmaktadır. Özel ürün borsalarına örnek olarak ise ülkemizde İzmir’de pamuk borsası bulunmaktadır. Aynı zamanda İstanbul Altın Borsası özel ürün borsalarına en iyi örneği oluşturmaktadır.
100.000 TL sanal para yüklü VİOP deneme hesabı ile risk almadan deneyim kazanmak için tıklayın.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder