Borsada Görev Yapan Kişiler Kimlerdir ve Görevleri Nelerdir? (Borsa nasıl oynanır)

Borsa sistemlerine bağlı olmaksızın her borsanın kendine göre bazı özellikleri bulunmaktadır ve borsa üyeleri, yetkilileri bakımından da farklılıklar gözlenmektedir. Amerikan, Japon ve Fransız borsalarında bankalar borsalara üye olamamaktadır. Londra Borsası 1980’li yıllarda yeni düzenlemeden yani Big Bang’den beri bankaları üyeliğe kabul etmektedir. İsviçre ve Alman borsalarına ise yalnız bankalar üye olarak kabul edilmektedir. Paris borsasında ise eski İstanbul Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsası’nda olduğu gibi yalnızca Maliye Bakanlığı tarafından tayin edilmiş borsa acentaları çalışabilmektedir. Aynı zamanda bunlar müşterek sorumlu tutulurlar.

VİOP İşlemlerini Risk Almadan Demo Hesap Yardımıyla Öğrenin!
Ücretsiz İndirmek için Tıklayın.

Londra Borsası’nda yeni düzenlemelerin öncesinde yalnız başkaları nam ve hesabına alım – satım yapabilen brokerlar ile yalnız kendi nam ve hesaplarına işlem yapabilen bazı yetkili, sorumluluklarla donatılmış jobber’lar bulunurdu. Getirilen düzenleme ile birlikte jobber’ların yerini market maker’lar yani piyasa yapıcılar aldı. Piyasa yapıcılar, fiyatlar düşük iken alan, yüksek iken satarlar. Hisse senetlerine talebin gevşek olduğu zamanlarda alım yaparak talep yaratan, arzın az olduğu zamanlarda satış yaparak arz yaratan, böylelikle fiyatlarda değerleme ve düzenin sağlanmasına yardımcı olan kişilerdir. Kendisi de bu işten para kazanan kişi veya kuruluşlardır. Değişik şekillerde her borsada piyasa yapıcılar bulunabilir.

İşte sizlere borsada görev yapan kişiler ve işleri hakkında bilgiler:

Borsada Aktif Görev Yapanlar Kimlerdir?

Borsa İstanbul’da, jobber veya market maker bulunmamaktadır ve tüm borsa üyeleri hem başkaları hesabına (broker), hem de kendi hesabına (dealer) işlem yapabilen kişi veya kuruluşlardan oluştuğu için bunların yeterli uzmanlık ve sermaye gücüne sahip olmaları halinde market maker olarak da işlem yapabilmektedirler.

New York Borsası’nda ise specialist’ler bulunmaktadır. Borsa sistemleri arasında yer alan Desantralize borsalarda specialist’ler bulunmaktadır. Bu kişiler belli şirketler üzerinde ihtisaslaşmış borsa üyeleridir. Bu şirketler büyüklüklerine göre tek veya birkaç şirket olarak specialistlere bırakılmıştır. Diğer üyeler bu şirket veya şirketlerin hisse senetlerini yalnız bu specialistlere satabilir veya satın alabilir. İşlem saatleri açılmadan önce toplu açılış fiyatına göre bir alış bir de satış fiyatı belirlenir ve specialistler bu açılış fiyatına göre bir alım bir de satış fiyatı ilan ederler. Bu fiyatlar seans boyunca belirli limitler içerisinde değiştirilebilir. Bu tip borsalarda her specialist etrafında küçük bir borsa oluşur.

Borsa üyeleri dışında borsaların bazı yetkilileri de bulunmaktadır. Bütün borsalarda gerçek ve tüzel kişileri temsil eden üye temsilcileri bulunmaktadır. Üye temsilcileri çeşitli isimler altında, çeşitli görev ve yetkilerle çalışmaktadır. Temsilciler, temsilci yardımcıları, Fransız borsacılığında kuliste alıcı ve satıcıları buluşturan kulisye’ler vardır. Ayrıca özellikle Chicago emtia borsalarında borsa üyesi kurumun çeşitli elemanları arasında yazılı emir fişi veya talimat götürüp getiren runner’lar bulunmaktadır. Büyük borsalarda bunların hepsi ayrı renklerde ceketler giymektedir.

Borsa yönetimini temsil eden yetkili görevliler borsanın düzen içerisinde çalışmasını sağlamaktadır. Bu kişilere eksper ve eksper yardımcısı denir. Hemen her borsada değişik isimler ve yetkiler taşıyan bu kişilerin en ilginç türü ise Tokyo Borsası’ndaki Saitori’lerdir. Tokyo Borsası’nda klasik bölümde gerçekleşen işlemler tescil edilmek üzere havuzlardan birine götürülür. Havuz içinde ön planda Saitori adı verilen çok yetkili eksperler yapılan sözleşmeleri inceler, borsa kurallarına aykırı bir yani görülmezse tescil için arkadaki katiplere verirler. Elektronik bölümde ise, Saitori’ler ekran başında işlemleri izlerler.

Borsa Üyelerinin Uyması Gereken Kurallar

Borsa üyeleri ülkemizde Sermaye Piyasası Kurumu’ndan yetki belgesi ve borsadan üyelik belgesi almış aracı kurumları da ifade etmektedir. Borsa üyeleri, borsa yönetmelikleri ve mevzuatlara göre çeşitli ilke ve kurallara uymakla yükümlüdür.

Uyulması gereken kurallar şunlardır;

• Borsada, başkası adına ve hesabına veya kendi adına ve hesabına alım satım yapmak.
• Kurallara göre davranmak, mevzuatlara, borsa düzenine ve disiplinine uymak.
• Müşteri emirlerini kısmen veya tamamen kabul etmeme hakkına sahiptirler ve ancak nedenini açıklamak zorunluluğu olmaksızın bu durumu müşterilere ve temsilcilerine hemen bildirme zorunlulukları vardır.
• Belirtilen dışında komisyon alamaz ve teklif edemezler.
• Borsada gerçekleştirmiş oldukları bütün işlemlerden sorumludurlar.
• Yardımcılarının ve diğer çalışanlarının görevleri çerçevesinde yaptıkları işlerden sorumludurlar.
• Yapılacak olan sözleşmelere koyulan hükümlerle üyelerin sorumlulukları kaldırılamaz.
• Müşteri ve diğer üçüncü şahıslara karşı doğabilecek mali ve hukuki sorumluluğu teminat altına alan genel ve özel mahiyetteki borsaca öngörülen sigorta ve diğer düzenlemelere uymak.
• İlgili yönetmeliklere göre öngörülen üye girişi ve yıllık aidatını, borsa payı ve diğer aidatlarını süreci içerisinde ödemek.
• Borsa işleriyle ilgili hesap ve işlemlerinin borsaca incelenmesi sırasında inceleme işlemlerine müsaade etmesi ve inceleme elemanlarına kolaylık sağlaması.
• Borsa yetkilileri tarafından istenen her belge ve bilgiyi vermek.
• Borsa işlemleri ile ilgili yıllık faaliyet sonuçlarıyla, mali tablolarını ve bağımsız denetim raporlarını birer örneğini, yönetmeliklerde ve mevzuatta düzenlenen sürelerde borsaya iletmek.
• Yönetmelik ve mevzuatta öngörülen defter ve kayıtlar ile yönetim kurulunca kararlaştırılacak diğer kağıt ve defterleri tutmak ve belgeleri düzenlemek.

Borsa üyelerinin yapmış oldukları borsa işleri ile ilgili hesap ve işlemler, borsa yetkilileri tarafından her zaman incelenebilir. Borsa üyeleri yönetmelikte belirtildiği üzere bu incelemelere müsaade etmeli ve kolaylık göstermelidir. Borsa faaliyetleri ile ilgili konularda borsa yetkilileri tarafından istenecek her türlü bilgiyi vermek zorundadır. Borsa işlemlerine ilişkin olarak yıllık faaliyet sonuçlarıyla yılsonu itibariyle düzenlenen bilançolarını, hesap döneminin bitimini izleyen 4 ay içerisinde, bağlı bulundukları borsaya vermek zorundadır.

Borsa Üyelerinin Tutmaları Gereken Defter ve Kayıtlar

• Türk Ticaret Kanunu ve sayılı Vergi Usul Kanunu’na göre tutmak zorunda oldukları defterlere ve belgelere ek olarak, borsada yaptıkları alım – satım işlemlerinin kaydedileceği borsa işlemleri defteri ve Yönetim Kurulu tarafından belirlenecek diğer defterleri ve kayıtları tutmak ve belgeleri düzenlemek zorundadır.
• Borsa işlemleri defteri ile tutulacak diğer defterlere, kayıtlara ve belgelere ilişkin usul ve esaslar Yönetim Kurulu tarafından belirlenir.

Borsa üyeleri, SPK tarafından aracılık faaliyetinde bulunmak üzere yetki belgesi verilmiş olan aracı kurumlar, bankalar ve yetkilendirilmiş diğer tüzel kişiler piyasa, pazar, platform veya sistemlerin her birinde işlem yapmak için borsaya üyelik başvurusunda bulunabilirler. Borsada işlem yapacak olan tüzel kişilerin borsa üyelik belgesi alması zorunludur. Ayrıca Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası da borsanın doğal üyesidir. Borsa üyeliğine başvuru için ödenmesi gereken aidatlar bulunmaktadır.

Borsaya üye olacak tüzel kişiler;

• Üyelik giriş aidatı,
• Üye olarak faaliyet göstermek üzere başvurdukları her bir piyasa için faaliyet aidatı,
• Üyelik aidatı yatırırlar.

Bu aidatlar Yönetim Kurulu tarafından belirlenmektedir ve Sermaye Piyasası Kurulu tarafından onaylanmaktadır. Borsaya üye olmak isteyenler borsa üyeliği için borsada işlem yapacakları piyasayı belirterek ve SPK’dan aldıkları yetki belgelerini noterde onaylatıp birer örnekleri alarak bir dilekçe ile borsaya başvurabilirler. Borsalara sunulacak olan bilgi ve belgelerin tüzel kişiyi temsile yetkili olanların imzalarını taşıması şartı aranmaktadır. Tüzel kişiler borsaya üye olabileceklerine ilişkin Yönetim Kurulu kararının kendilerine bildirilmesinden itibaren 1 ay içerisinde ve borsa üyelik belgesi verilmesinden önce aidatlarını yatırmalı, faaliyet gösterecekleri piyasa için ilgili düzenlemelerde belirlenen teminatlarını, güvence bedelini yatırmak zorundadır. Bu süre içerisinde işlemlerini yerine getirmeyen tüzel kişinin üyelik başvurusu işlemden kaldırılmaktadır.

Gerekli yükümlülükleri yerine getiren tüzel kişinin başvurusu borsa tarafından tespit edildiği tarih, tüzel kişinin borsaya üye olduğu tarih olarak kabul edilir ve üye bu tarihten sonra işlem yapmaya hak kazanır.

100.000 TL sanal para yüklü VİOP demo hesabı indirmek için buraya tıklayın.